Afg‘oniston va Pokiston chegarasi. Press TV fotosurati
Oktyabr oyida yuz bergan bir nechta qurolli to‘qnashuvlardan so‘ng Afg‘oniston va Pokiston o‘rtasidagi chegara munosabatlari keskin yomonlashdi va o‘tgan yakshanba kuni Istanbulda bo‘lib o‘tgan muzokaralar boshi berk ko‘chaga kirib qoldi. Pokiston manbalari toliblar pozitsiyasini «mantiqsiz va reallikdan uzilib qolgan» deya ta’riflab, Kobulni asosiy xavfsizlik masalalari bo‘yicha hamkorlik qilishni istamaslikda aybladilar. O‘z navbatida, toliblar* o‘z suverenitetini hurmat qilishlarini so‘rab qat’iy turib olishdi va Islomobodni muzokaralarni sabotaj qilishda aybladi.
Ikki tomonlama munosabatlardagi inqiroz shu yilning 9 oktyabrida, Afg‘oniston toliblariga qo‘shilgan mafkuraviy harakat bo‘lmish «Tehrik-e-Tolibon Pokiston» (TTP) qurolli kuchlari Kurram chegara zonasida Pokiston harbiy karvoniga hujum qilganida boshlandi. Hujum natijasida to‘qqiz pokistonlik askar va ikki ofitser halok bo‘lgan. Bunga javoban Pokiston TTP rahbari Nur Vali Mehsudni nishonga olgan holda Kobul, Xost, Jalolobod va Paktikaga havo hujumlarini uyushtirdi. O‘z navbatida, afg‘on tolibonlari 11-12 oktyabr kunlari Kobul tan olmaydigan 2640 kilometrlik bahsli chegara bo‘lgan Durand chizig‘i bo‘ylab ko‘plab Pokiston harbiy postlariga hujum qilishdi. Keyingi olti kun ichidagi o‘zaro bombardimon, o‘q otish va nazorat punktlarining egallab olinishi toliblarning 2021 yili hokimiyat tepasiga kelganidan beri boshidan kechirgan eng qonli voqea bo‘ldi.
26 oktyabr kuni Istanbulda Qatar va Turkiya vositachiligida ikki tomon o‘rtasida muzokaralarning ikkinchi bosqichi boshlandi. Afg‘oniston delegatsiyasi mamlakat Ichki ishlar vaziri o‘rinbosari Rahmatulla Najib boshchilik qildi va unga nufuzli shaxslar Anas Haqqoniy (ichki ishlar vazirining ukasi), Qatardagi elchi Suhail Shahin, Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Abdul Qahar Balxiy va Mudofaa vaziri o‘rinbosari Nururrahmon Nusratdan iborat bo‘ldi. Pokistonni Mudofaa vaziri Xavaja Asif boshchiligidagi razvedka xodimlari va Tashqi ishlar vazirligi delegatsiyasi taqdim etdi.
Muzokaralar yakunida Afg‘oniston tomoni, toliblar nazoratidagi RTA telekanaliga ko‘ra, Pokistonning Afg‘oniston havo sarhadi va quruqligiga aralashmasligini kafolatlovchi va Pokiston hududidan «afg‘onlarga qarshi guruhlar»ning foydalanishini taqiqlashni talab qiluvchi kelishuv loyihasini taqdim etdi. Qoidabuzarliklar haqida ma’lumot almashish uchun Qatar va Turkiya ishtirokidagi to‘rt tomonlama sulhni kuzatish mexanizmi taklif qilindi. Daily Times gazetasining yozishicha, Pokiston «Tolibon»dan Afg‘oniston hududidagi TTP va boshqa jangarilarga qarshi «aniq va nazorat qilinadigan choralar» ko‘rishni talab qiluvchi, jumladan, razvedka ma’lumotlarini almashish, ularni muvofiqlashtirish va chegara xavfsizligini kuchaytirishdan iborat qarama-qarshi rejani taqdim etdi. Muzokaralarda savdo, qochqinlar va Pokistonning so‘nggi yigirma yillik xavfsizlik muammolari ildizlari ham muhokama qilindi.
❗️Muzokaralar avjida bo‘lgan bir paytda, Pokiston armiyasi chegarada yangi to‘qnashuvlar haqida xabar berdi, mazkur to‘qnashuvlarda Press TV xabariga ko‘ra, besh nafar pokistonlik askar va 25 nafar afg‘on jangarisi o‘lgan. Pokiston harbiy tashkiloti ISPR ma’lumotlariga ko‘ra, taqiqlangan TTP harakatining jangarilari Afg‘onistondan Pokiston hududiga kirishga urinishgan va halok bo‘lganlar orasida to‘rt nafar xudkush terrorchi ham bo‘lgan.
Mamlakatlar o‘rtasidagi asosiy chegara o‘tish joylari – Xayber Paxtunxva viloyatidagi Torxam va Balujistondagi Chaman – 11 oktyabrdan beri yopiqligicha qolmoqda. Pokiston Tashqi ishlar vazirligi chegara «xavfsizlik holati baholanmaguncha» qayta ochilmasligini va «pokistonliklar hayoti har qanday savdodan muhimroq» ekanini ta’kidladi. Tranzit savdosining yopilishi har ikki mamlakatga jiddiy iqtisodiy zarar yetkazmoqda, bu yerda yillik savdo aylanmasi 2,3 milliard dollarni tashkil etadi. Afg‘oniston Savdo-sanoat palatasi rahbari Xon Alokozayning xabar berishicha, har ikki tomon kuniga taxminan 1 million dollar yo‘qotmoqda. Pokistonda pomidor narxi besh baravar oshgan (bir kg uchun 600 rupiygacha) va asosan Afg‘onistondan import qilingan olma ham qimmatlashgan. Yuzlab yuk mashinalari chegarada turib qolgan — taxminan 495 ta tranzit yuk mashinasi Torxamda ruxsatnomani kutmoqda — bu chegaraoldi hududlaridagi gumanitar inqirozni yanada kuchaytirmoqda.
▫️ Tomonlar o‘rtasidagi muzokaralar bugun davom etishi rejalashtirilgan. Voqeaning keyingi rivoji tomonlarning murosaga tayyorligiga va hali kelishib olinmagan monitoring mexanizmlari samaradorligiga bog‘liq bo‘ladi.
*Ko‘pgina mamlakatlarda terrorchi sifatida tan olingan va taqiqlangan tashkilot.
